Ну вось  гэта і адбылося! Экспедыцыя ў французскі горад Пуацье на магілу Леанарда Ходзькі завершана, яе ўдзельнікі  шчасліва вярнуліся на Радзіму. Напомнім нашым чытачам, што  Л.Ходзька (1800-1871г.г.) – гэта наш зямляк, ураджэнец  вёскі Аборак, шматгранная і неацэненая ў поўнай ступені асоба. Ён вядомы ў першую чаргу як асабісты сакратар  кампазітара і грамадскага дзеяча М.К.Агінскага.

Але ж Л.Ходзька і сам па сабе вызначыўся, і як гісторык , і як выдавец, і як пісьменнік, і як архівіст ,і г.д. і г.д… Менавіта ён адкрыў для Заходняй Еўропы польскую нацыянальнасць  М.Каперніка, менавіта ён быў ініцыятарам таго, каб на Трыўмфальнай арцы ў Парыжы  былі пазначаны  і імёны  слаўных генералаў і афіцэраў Рэчы  Паспалітай, у тым ліку і ваяроў ВКЛ. Правёўшы большую частку жыцця ў вымушанай эміграцыі ён збіраў усе дакументы, што тычыліся Рэчы Паспалітай, г.зн. Польшчы, Літвы, Украіны і Беларусі, у тым ліку 125 тамоў гістарычных матэр’ялаў. Многія творы ён выдаваў сам ( мемуары М.К. Агінскага, двухтомнік вершаў А.Міцкевіча, кнігі М.Бакуніна, І.Лелявеля і інш.), а калі на актуальную тэму не было адпаведнага твора – пісаў сам (біяграфію Т.Касцюшкі, “Генеалогію князёў Агінскіх…”, “Гісторыю польскіх легіёнаў” і інш.), складаў шматлікія гістарычныя і палітычныя карты і г.д. І ён жа змагар за свабоду і дэмакратыю, як у пакінутай Радзіме, так і ў Францыі, удзельнік французскіх рэвалюцый 1830 і 1848г.г. Але ж застаецца шмат “белых плям” у яго біяграфіі. У гэтым ліку было і месца пахавання Л.Ходзькі. Дата яго смерці (12.03.1871г.) – гэта крытычны момант гісторыі Францыі : нямецкія войскі акупіруюць краіну, праз некалькі дзён успыхне пралетарская рэвалюцыя – Парыжская Камуна.

Цяжка прасачыць лёс чалавечай пясчынкі ў віры гістарычных падзей. Куды толькі не звярталіся сябры фонда “Спадчына М.К.Агінскага” у пошуках магілы Л.Ходзькі: у Пасольства Рэспублікі Беларусь у Францыі, у Згуртаванне Беларусаў Свету “Бацькаўшчына”, у Нацыянальную бібліятэку і г.д. І, нарэшце, з дапамогай Пасольства Францыі ў Рэспубліцы Беларусь і ,асабіста, першага дарадцы Пасольства Эльзы Піньоль, мы атрымалі пакет дакументаў з г.Пуацье, які пераканаўча падцвярджаў: магіла Л.Ходзькі знойдзена!

І вось доўгачаканая экспедыцыя. Ну для каго экспедыцыя, а для каго і цікавая экскурсія ,  дзякуючы неардынарнаму маршруту. Не ўсе сябры фонда “Спадчына М.К.Агінскага” па матэр’яльных і іншых прычынах  змаглі прыняць удзел у гэтай вандроўцы,  таму склад удзельнікаў папоўнілі , як гаворыцца “людзі з боку”, але з добрага боку. Ва ўсіх удзельнікаў вандроўкі  яе культурна-гістарычны складнік выклікаў толькі прыхільнасць і зацікаўленасць. Сабраліся ў аўтобусе людзі розных прафесій, узростаў, веравызнанняў. Былі тут святары і паэты, мастакі і прадпрымальнікі, музыканты, журналісты,настаўнікі … Але ўсе яны людзі вялікага творчага патэнцыялу, імправізацыі якіх у вершах і ў прозе маглі прымусіць і смяяцца да ўпаду , і глыбока задумацца. Энэргіі і крэатыву гэтых людзей  хапіла б, каб прымусіць смяяцца іплакаць  яшчэ з дзясятак такіх турыстычных груп,як наша. Не буду нікога адзначаць асабліва, бо трэба было б проста прыкласці спіс усёй тургрупы. Калі дадаць да гэтага суперкіроўцаў з аўтапарка №4  г. Ма-ладзечна Дзяніса і Ігара, то падарожжа не магло не атрымацца. Вядома , былі і цяжкасці, і дробныя канфлікты, і дарожныя неспадзяванкі. А як магло быць інакш, калі наш аўтобус быў, напэўна, першым, які дасягнуў берагоў  Атлантычнага акіяна у ваколіцах Ла-Рашэлі, а што тычыцца магілы Л.Ходзькі, то наўрад ці хто з беларусаў у 20-21ст.ст. наведваў яе да нас.

Такім чынам, мы выехалі з Маладзечна ўначы 20мая, трымаючыся  маршрута: Згожэлец- Рэймс-Парыж –Ла-Рашэль –Пуацье. “Усяго” 5 гадзін на мяжы і вось пад гукі знакамітага паланэза (традыцыя фонда Агінскага) мы пераязджаем мост праз Буг.

Першы, самы працяглы, сутачны адрэзак шляху, і вось,спатыкаючыся аб нейкія карэнні, па вузенькай дарозе (ці сцежцы?) аўтобус у поўнай цемры прабіраецца  праз лес  у ваколіцах г.Згожэлец на мяжы Польшчы і Германіі да кемпінга “Райско”.Той ноччу гэтая назва здавалася нам здзекам над зморанымі  людзьмі. Прыгажосць гэтай мясціны мы ацанілі толькі  сонечнай раніцой- высокі пагорак у квецені родадэндранаў акружаны горнай ракой і сасновым борам, квітнеючымі лугамі і  празрыстымі ручаямі. Але трэба спяшацца далей! Наступны пыпынак  ужо у Францыі – знакаміты Рэймс, горад, дзе каранаваліся французскія каралі, буйнейшы горад вінаробчай правінцыі Шампань.У Рэймсе, як і ў Беларусі, 4 помнікі сусветнай спадчыны са спісу ЮНЭСКА. З іх паспяваем агледзіць толькі адзін –Рэймскі сабор. Уражанне магутнае,слав уты Нотр-Дам-дэ-Пары  меркне  перад  гэтым “гігантам у карунках”. І зноў хутчэй наперад – у гэты ж дзень нас чакае Парыж.

Вось тут і разбегліся ў розныя бакі групы па інтарэсах, так што аматараў прайсці па слядах Леанарда Ходзькі і іншых эмігрантаў з Беларусі аказалася не так шмат. Наш невялікі атрад накіраваўся  на левы бераг Сены, у сярэдневечны Лацінскі квартал. У першую чаргу мы наведалі храм Святога Севярына,дзе пакланіліся іконе Маці Боскай Вострабрамскай работы нашага земляка Валенція Ваньковіча. Затым наш шлях ляжаў у старажытнейшыя парыжскія універсітэты – Сарбону і Калеж дэ Франс. Два “калегі-антаганісты” знаходзяцца побач і да гэтага часу ўражваюць сваімі кантраснымі асаблівасцямі. Сарбона зараз як бы ў аблозе з-за небяспекі тэрактаў: уваходы перагароджаны кратамі і пільна ахоўваюцца.Пасля некалькіх няўдалых спроб дамовіцца з ахоўнікамі  на нашым шляху нечакана ўзнік хлопец у вышыванцы. Артур, так назваўся наш новы знаёмы, толькі нядаўна вярнуўся з Украіны, цудоўна валодае рускай мовай, і ласкава згадзіўся нам дапамагчы.З ім мы здолелі “прарвацца”ў сярэдзіну гэтага замкнутага чатырохкутніка, прайшлі тры ўзроўні аховы, а на чацвёртым усё ж спатыкнуліся. Нам ветліва патлумачылі, што памяшканне бібліятэкі, дзе працаваў Л.Ходзька, ужо перабудавана, сама бібліятэка знаходзіцца ў іншым месцы і нам самім будзе нецікава туды заходзіць. Адзіным суцяшэннем было тое , што сам начальнік аховы, адклаўшы ў бок усе свае ключы і тэлефоны, сфатаграфаваў нас у гістарычным двары універсітэта.