Кожны год стараюся пабываць  у яшчэ неадкрытым для сябе куточку Беларусі. Сёлетнім летам гэта зрабіць не атрымалася, але і восень пачыналася нядрэнна (у сэнсе надвор’я) і можна было выбраць дзянёк – два для падарожжа па недалёкай , але цікавай зямлі Гродзеншчыны.

Пабывалі мы ў Іў’і, дзе на месцы былога маёнтка Агінскіх толькі невялікі ўзгорачак ды пачарнелыя ад часу гаспадарчыя пабудовы. Былі і ў Навагрудку,дзе непадалёк ад Замкавай гары ашчадна захоўваецца дамок колішняга ўніверсітэцкага прыяцеля Леанарда Ходзькі і шахматнага партнёра самога Міхала Клеафаса – Адама Міцкевіча. Пабачылі і загадкавую калону ў Дзярэчыне – улюбёным маёнтку Сапегаў (Зельвенскі раён). Але для мяне самае цікавае ў кожным падарожжы – гэта сустрэчы з цікавымі людзьмі, а ў цікавых мясцінах- хто не ведае- і людзі цікавыя часцей сустракаюцца. Таму з усіх мясцін паўднёва-усходняй часткі Гродзенскай вобласці мне асабліва запомніліся  дзве: Любча і Ўселюб. Назвы гэтых мястэчак падобныя, але лёсы ў іх розныя.
Афіцына ва Ўселюбе
У Любчы з 2003 года ідзе аднаўленне сярэдневечнага замка. Па ініцыятыве мясцовага жыхара (і адначасова, мінскага прадпрымальніка – так ён і жыве- на дзве хаты) Івана Пячынскага тут створаны дабрачынны фонд “Любчанскі замак”. І.Пячынскі змог узняць на справу ўзнаўлення амаль загінуўшай гістарычнай спадчыны і неабыякавых землякоў, і валанцёраў з розных куткоў Беларусі. Шмат нестандартных хадоў  выкарыстоўвае фонд у сваёй дзейнасці. Цэглу для рэстаўрацыі сцен і вежаў замка яны бяруць  з напоўразбураных старых  будынкаў, якіх , нажаль , шмат у наваколлі. Усім  турыстам і іншым цікаўным наведвальнікам  Любчанскага  замка ласкава прапануецца і свае белыя ручкі прыкласці  да будоўлі  - што-небудзь  прыбраць, паднесці, пафарбаваць і г.д.  Давялося і мне напружыць свае слабыя сілы і загрунтаваць, як мне падалося, ледзь не палову адноўленай замкавай сцяны. Але галоўнае ў працы фонду тое, што рэстаўрацыя               (у адрозненне ад многіх “гучных” помнікаў даўніны) ідзе згодна з сярэдневечнымі інвентарамі  і тагачаснымі апісаннямі замка, з аўтэнтычных ці  максімальна падобных да іх матэр’ялаў. Да справы далучаны гісторыкі, архітэктары (у тым ліку і студэнты архітэктурных факульнэтаў) і іншыя  прафесіяналы.Рэстаўрацыя атрымала розгалас  у сродках інфармацыі ,які дайшоў да кіраўніцства “Пріорбанка” і  вось ужо некалькі год банкіры фінансава падтрымліваюць добрую справу. Можа праца па аднаўленні замка ідзе не так хутка, як бы ўсім хацелася, але нават у незакончаным выглядзе (наднёманскую вежу прыдзецца адбудовываць амаль з нуля)  Любчанскі замак        не рэжа вока сваёй навізной. Наадварот, яго выгляд (асабліва, калі ведаеш, што было тут  10 год назад) выклікае захапленне і павагу да той , шчыра кажучы , невялікай групы людзей, якія зрабілі ( і будуць рабіць далей) гэту тытанічную справу.
Любча: замак
І зусім іншую карціну мы ўбачылі ў былым мястэчку  гэтага ж Навагрудскага раёна – ва Ўселюбе. Але пачакайце , давайце спынімся на пару хвілін за ваколіцай Любчы! Тут для нас , маладзечанцаў, ёсць цікавы  аб’ект. На ўскрайку ўзаранага поля – магутны валун ружовага граніту з мемарыяльнай дошкай на ім (вельмі па-маладзечанску!) . Менавіта тут , каля Любчы, знаходзіўся фальварак Войнава, дзе вялікую частку свайго жыцця, ажно да самай смерці, правёў наш зямляк, які нарадзіўся ў маёнтку Адамарын каля Дубрава, Уладзіслаў Дыбоўскі (1838-1910). Мы больш ведаем і шануем яго старэйшага брата Бенядзікта Дыбоўскага, які за ўдзел у паўстанні Кастуся Каліноўскага быў сасланы  ў Сібір, але не ўпаў духам, а як вучоны-прыродазнаўца даследваў  пррыроду Прыбайкалля, фаўну воз.Байкал, этнаграфію Камчаткі. Уладзіслаў Дыбоўскі таксама ўдзельнічаў у паўстанні 1863-64г.г. , быў асуджаны да турэмнага зняволення, але на карацейшы тэрмін ,чым брат. Скончыў Дэрпцкі (Тартускі) універсітэт, стаў вядомым заолагам, палеантолагам,мінералогам  і батанікам. Напісаў працы па флоры і фаўне воз.Байкал, выкапнёвых парэштках Сібіры (матэр’ялы прысылаў  брат). Таксама вывучаў  і мясцовасць ,дзе жыў: апісваў флору і фаўну Наваградчыны, збіраў мясцовы фальклор. На яго магіле ўсталявана шыльда з надпісам “Рыцар навукі”.
Мінаем  мясціну былога фальварка і паварочваем да Ўселюба.  Замка тут сапраўды не было, але мястэчка старажытнае, аб чым сведчыць хаця б касцёл 15 стагоддзя.А яшчэ тут вялікі пейзажны парк, па сведчанні спецыялістаў – адзін з найлепш захаваўшыхся ў Беларусі. І зараз у сядзібе можна палюбавцца экзатычнымі для нашай краіны раслінамі, паблукаць цікавымі прагулачнымі маршрутамі. Ды і страчаныя перспектывы на найбольш прыгожыя краявіды можна часткова ўзнавіць. Захаваліся гаспадарчыя пабудовы сядзібы, ды і сам сядзібны дом уладальнікаў маёнтка яшчэ нядаўна стаяў сярод старога парка. А ўладальнікі Ўселюба былі знакамітыя: Дэвойны,Радзівілы,Пацеі. А калі нашыя землі апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, то Ўселюб атрымалі ва ўладанне  графы О’Руркі  - ірландскія вайскоўцы на рускай службе. Менавіта  пры О’Рурках Уселюб  дасягнуў найбольшага росквіту: быў пабудаваны новы сядзібны дом, новыя храмы і капліцы для вернікаў усіх канфесій, якія насялялі мястэчка, шматлікія крамы, пачалася  вытворчасць сыру па галандскай тэхналогіі. У 1939 годзе наладжанае жыццё маёнтка было гвалтоўна  парушана – стары граф быў вывены ў невядомым накірунку, сямейная капліца была разрабавана, гаспадарчыя пабудовы прыйшлі ў заняпад… І, вось, у пачатку  2000-х гадоў,  “на графскія разваліны” прыязджае нашчадак слыннага роду – маскоўскі навуковец  Алег О’Рурк. Ён спрабуе аднавіць разбураную капліцу і звяртаецца да мясцовых уладаў з прапановай сумеснымі намаганнямі  адбудаваць  яшчэ цалкам жыццяздольны сядзібны дом (да нядаўняга часу тут  знаходзілася мясцовая бальніца) пад турыстычны гатэль і музей роду О’Руркаў.  Але ў адказ  нашчадак атрымаў прапанову заняцца гэтай справай самастойна, а для пачатку  набыць сваю спадчыну ў дзяржавы за свае ж грошы. У той час, калі многія маёнткі ў Беларусі  прадаваліся за адну базавую велічыню, сума былому графу была выстаўлена завоблачная. Але Алег О’Рурк працягваў дабівацца вяртання страчанай спадчыны, перамовы зацягваліся, і невядома да чаго б гэта прывяло , калі б у адну нецудоўную ноч дом бы не згарэў…
Дом-музей Міцкевіча
І вось  сяджу я за пісьмовым сталом, разглядаю шматлікія малюнкі і планы аднаўлення Маладзечанскага замчышча і думаю: “ А да чаго ж  мы прыйдзем? І ці прыйдзем наогул?..”
Валерый Бурэнь.
Фота аўтара.